Een ietwat rare gewaarwording, rijdend door de Ruysdaellaan in Soest. Wie naar de huizen kijkt en niet beter weet, denkt in een ruim opgezet nieuwbouwwijkje te zijn beland. Alsof het een inbreidingslocatie betreft. Waarom? Het is de combinatie van de moderne, lichtgekleurde gevels, de opvallende, uniforme huisnummerbordjes en de zonnepanelen op het dak. Aan de andere kant voel je dat er iets niet klopt. Zoals de voortuintjes met volwassen struiken, de door de tand des tijds gebutste straatklinkers en de metershoge bomen in de straat. Met andere woorden: de transformatie in dit deel van de Schilderswijk lijkt goed gelukt.

Vocht. Tocht. Schimmel. Slechte isolatie. En, niet in de laatste plaats, een veel te hoge energierekening die daar – helaas – bij hoort. Bewoners van de zeventig Portaal-woningen aan de Ruysdaellaan, Vermeerlaan en Hobbemalaan in Soest kampten al jaren met deze problemen, zegt programmamanager Nico van Ginkel van Portaal, de woningcorporatie die circa 50.000 woningen beheert in Arnhem, Nijmegen, Amersfoort, Utrecht en Leiden. Dat de huurders klaagden, was niet zo verwonderlijk: de huizen zijn gebouwd in het midden van de jaren zestig, toen isoleren en duurzaam bouwen nog niet zo gewoon was. In de jaren tachtig zijn de woningen weliswaar op zeer kleine schaal aangepast (dubbel glas, een nieuwe cv-ketel en isolatie van de spouwmuren), toch moest er echt iets gebeuren, zegt Nico van Ginkel.

De optie slopen en nieuwbouw is volgens hem even ter sprake gekomen, maar zoiets kostte te veel geld. “Alle opties zijn besproken, dat doen we altijd. In dit geval was grondig renoveren de enige, serieuze optie. De vraag is: hoe pak je zoiets aan? Samen met BAM Wonen hadden we al een soortgelijk project in Soesterberg afgerond. Die samenwerking verliep goed, al waren er een paar dingen die beter konden. Qua materiaalkeuze en logistiek, maar ook qua communicatie. Een dergelijk project is immers een ingewikkeld proces, vooral omdat je met huurders te maken hebt. En huurders wil je zo min mogelijk lastigvallen. Maar toegegeven, we zijn erg blij met het resultaat. Net als de meeste bewoners die ik spreek.’’

Energiemodule

Samen met Tom Jongen van BAM Wonen staat Van Ginkel in de tuin van de allerlaatste Portaal-woning in de Schilderswijk die onder handen wordt genomen: de rest is klaar. Tom Jongen, directeur Renovatie Concepten, wijst naar een hoge grijze kast in de tuin, vlak naast de keukendeur. “Die kast, en alles wat daar in zit, vormt eigenlijk het nieuwe hart van de woning: het is de energiemodule.’’

In die energiemodule – een door BAM ontwikkeld product – zitten onder meer een boilervat van 200 liter, een warmtepomp, een warmteterugwininstallatie en een smart monitoringsysteem voor de verzameling van alle data. Het voordeel van deze energiemodule in de tuin is dat een monteur er altijd bij kan, dus ook als de bewoners niet thuis zijn. Je creëert bovendien extra ruimte op zolder, want de cv-ketel is voorgoed de deur uit. Verder hoor je als bewoner geen gezoem en getik meer in huis. Jongen: “Veel bewoners vonden de module aanvankelijk te breed. Daar hebben we naar geluisterd. Nu hebben we een kast ontwikkeld die dertig centimeter smaller is, zodat bewoners meer daglicht naar binnen krijgen. En hij kan in de toekomst nog kleiner.’’

Stroomversnelling

Dit renovatieproject in Soest is gedaan in het kader van ‘Stroomversnelling’, een samenwerkingsverband tussen drie grote aannemers en zes woningbouwcorporaties, onder wie BAM en Portaal. Binnen dit verband is het nul-op-de-meter concept vormgegeven. Doel is om zoveel mogelijk sociale rijwoningen zo snel als mogelijk volgens dit concept te renoveren. BAM Wonen heeft intussen ruim 500 woningen gerenoveerd, onder meer in Heerhugowaard en Soesterberg. BAM is in staat om het totale exterieur van twee woningen in één dag te renoveren. Tegen de oude gevel plaatst BAM een in eigen fabriek gemaakte nieuwe gevel. Deze gevel bestaat uit een isolatiepakket en steenstrips. Over het bestaande dak komt een nieuw geïsoleerd dak met geïntegreerde zonnepanelen. Zo is de woning in de winter lekker warm en koel in de zomer. Aangenaam dus. De nieuwe gevels zijn met een ophangsysteem aan de bestaande gevels bevestigd. Jongen: “Daardoor zijn gevels demontabel, net als de kozijnen. We kunnen ze dus vrij eenvoudig loskoppelen, zodat we ze in de verre toekomst kunnen hergebruiken.’’

Wanneer het huis is voorzien van ‘een nieuwe jas’, wordt de woning losgekoppeld van het gasnet. Daarna wordt het gekoppeld aan de moderne energiemodule. Vanaf dat moment is de woning gasloos en kan het via de zonnepanelen op het dak zelf energie opwekken. BAM doet niet alleen de bouwkundige en installatietechnische renovatie, maar is de komende veertig jaar ook verantwoordelijk voor het onderhoud. BAM garandeert bovendien dat de vooraf berekende energieopwekking ook daadwerkelijk wordt gehaald.

De totale renovatiekosten per woning bedragen – in het geval van de Schilderswijk – circa 100.000 euro, zegt van Ginkel. Dit zijn de kosten van BAM en Portaal, inclusief btw. “Het klinkt als een hoog bedrag, maar het kan echt uit”, aldus de programmamanager. Sterker, de woonlasten bij een NOM-woning blijven gelijk. De energierekening wordt aan de corporatie betaald, in plaats van aan de energieleverancier. “De sleutel is de EPV, ofwel de Energieprestatievergoeding”, vult Jongen aan. Dat houdt in dat de kosten voor deze make- over worden betaald met het geld van de oude energierekening. Anders gezegd: de oude energierekening genereert die nieuwe geldstroom.

Impact op de bewoners

In de gerenoveerde woningen wonen veel oudere mensen die al jarenlang in de Schilderswijk wonen. Sommigen wonen er al sinds het allereerste begin, dus ruim vijftig jaar. Het project had dan ook een behoorlijke impact op de bewoners, aldus Van Ginkel. “Mensen vinden een renovatie als deze heftig. En dat is het ook. Het huis krijgt nieuwe gevels en een nieuw dak, maar ook aan de binnenkant gebeurt van alles, met onder meer nieuwe kozijnen, soms een nieuwe keuken en badkamer. Ik heb gemerkt dat bewoners het fijn vinden als alle betrokken partijen eerlijk zijn en zich aan de afspraken houden. Ze vonden het niet erg als de installateur een dag langer bezig was, als hij maar deed wat de bewoners was beloofd.’’

Je moet de bewoners als het ware meenemen in een grote woonreis.

Tom Jongen knikt. “Je moet de bewoners als het ware meenemen in een grote woonreis. Stapsgewijs. Dus niet gelijk zeggen: dit en dit gaan we doen, gaat u akkoord? Nee, je moet klein beginnen. Voorzichtig peilen, interesse opwekken. Mijn ervaring is dat veel mensen in eerste instantie sceptisch zijn als het gaat om het verduurzamen van een woning. Maar als je ze vertelt dat de energierekening met een x-bedrag omlaag gaat, dan wordt het al stukken concreter.’’

Samenwerking

BAM en Portaal blijven voorlopig samenwerken, aldus Van Ginkel. “Het gaat goed, er staan meer plannen op stapel. Het zou mooi zijn als we ook flats op een soortgelijke manier kunnen renoveren: onze voorraad bestaat immers voor twee derde uit hoogbouw. Het is moeilijk, want je hebt maar één dak, terwijl je voor een flat natuurlijk meer zonnepanelen nodig hebt dan bij een rijtjeshuis. Daar gaan we over nadenken. We werken nu een jaar of vijf samen en spreken intussen elkaars taal. Uiteraard moesten we in het begin aan elkaar wennen. De culturen verschillen nogal. En dat heeft vooral te maken met de verschillende belangen. We begrijpen elkaar nu goed, dat is het belangrijkste.’’