Circulair slopen voor een
toekomst zonder bouwafval

Circulair slopen heet dat: een methode die bij steeds meer panden wordt toegepast. De aanwezige materialen kunnen bij volgende bouwprojecten een alternatief bieden voor dure en schaarse grondstoffen. Sommigen voorspellen een grote toekomst voor circulair slopen, ook al omdat het fors bijdraagt aan de CO₂-reductie. Toch is het principe nog lang niet algemeen geaccepteerd. Aan circulair slopen kleeft het imago dat het duurder zou zijn dan traditioneel slopen. Want het is arbeidsintensiever, alle bruikbare spullen moeten met zorg worden verwijderd. Toch hoeft dit niet per se tot hogere kosten te leiden. Heel wat projecten bewijzen dat op deze manier slopen (veel) goedkoper is.

De juiste rekensommetjes maken

Volgens Bram Kroon, teamleider sloopmanagement bij IDDS, het ingenieursbureau dat het prestatiebestek voor de sloop van het CBS-gebouw schreef, is het een kwestie van de juiste rekensommetjes maken. “De materialen die je uit een pand haalt, zijn geld waard. Je kunt ze zelf hergebruiken of doorverkopen aan leveranciers. Er ontstaat steeds meer belangstelling voor.”

De materialen die je uit een pand haalt, zijn geld waard.

En: alles wat je hergebruikt, hoef je niet nieuw aan te schaffen. In Voorburg loopt dat van de rekken uit de fietsenstalling tot de toekomstige parkeergarage (de vroegere atoomschuilkelder) en van het betonpuin dat wordt afgebroken en voor een deel terugkeert in de geplande woonwijk, tot het dakgrind dat na wassing weer jarenlang dienst kan doen. Verder komen hier onder meer in aanmerking voor hergebruik, eventueel na bewerking: 50 procent van het hout, 50 procent van het harde pvc (de rest dient als secondaire grondstof voor de kunststof verwerkende industrie), bijna 100 procent van het glas, 100 procent van het eps, de gebakken bestrating en het ijzer. Ook hergebruikt worden de zachte vloerbedekking, de bitumen dakbedekking en de armaturen.

Wat in Voorburg gebeurt, trekt de aandacht omdat het een reusachtig complex betreft. Maar het is niet uniek. Kennis- en netwerkorganisatie Platform 31 zette al eens een aantal praktijkvoorbeelden op een rij om de voordelen van circulair slopen aan te tonen. Het is maar een greep, overal in Nederland nemen pioniers de uitdaging aan.

Hoogwaardig hergebruik

De Amsterdamse corporatie Eigen Haard sloopte 352 sociale huurwoningen met de bedoeling 90 procent van de materialen hoogwaardig te hergebruiken. De score kwam uit op 99 procent; alleen asbest en teerhoudend materiaal was onbruikbaar. Dertig procent van het teruggewonnen materiaal werd ter plaatse verwerkt in nieuwe woningen. Baksteenpuingranulaat bijvoorbeeld leverde nieuwe bakstenen op, beton werd hergebruikt voor de constructie. Door het lokale hergebruik was minder vrachtverkeer nodig, waardoor flink werd bespaard op de CO₂-uitstoot.

Winst van circulair slopen

De Rotterdamse corporatie Woonbron ontdekte de winst van circulair slopen langs een omweg. Ernst Damen, manager projectbureau: “Slopen is altijd lastig. Je weet nooit wat je aantreft. Wij wilden meer zekerheid, met name op asbestgebied. Alle risico’s liggen nu bij New Horizon, sinds twee jaar onze huissloper.” New Horizon’s directeur Michel Baars is de bedenker van ‘urban mining’, dat bestaande gebouwen beschouwt als mijnen die grondstoffen leveren voor nieuwe gebouwen.

Damen van Woonbron: “Hoogwaardig hergebruik heeft de toekomst en door de deal met ons is Baars verzekerd van een constante toestroom aan sloopmaterialen die hij kan recyclen en weer verkopen. Een win-winsituatie. Het was niet ons uitgangspunt, maar het is natuurlijk mooi meegenomen dat wij hiermee bijdragen aan de circulaire economie.” De deal is voor Woonbron in dubbel opzicht voordelig. De sloopkosten die New Horizon berekent, zijn in incidentele gevallen 40 procent lager dan lineaire sloop; gemiddeld bedraagt de besparing tussen de 15 en 20 procent. Om die besparing te bereiken, is een bedrijf als New Horizon onmisbaar, meent Damen. “Als we zelf circulair zouden slopen, bleven we steken op het niveau van toiletpotten eruit en die opnieuw gebruiken.”

New Horizon weet gebruikte, al dan niet ge-upcycelde bouwmaterialen met succes te verkopen. Vaak neemt de eigenaar van het gesloopte pand de spullen terug om die te gebruiken bij een volgend bouwproject. Woonbron onderzoekt inmiddels de mogelijkheid gebruikte materialen te hergebruiken bij onderhoudswerk. Damen: “Waarom niet, als een gebruikt kozijn nog dertig jaar mee kan?”

Nieuw economisch model

Veel meer vastgoedeigenaren denken zo. Zijn garantie dat circulair slopen altijd goedkoper is dan lineair slopen, heeft Michel Baars voor New Horizon in twee jaar voor 70 miljoen euro aan ontmantelingsopdrachten opgeleverd. Baars: “Circulair is beter en kan nu al concurreren met lineair als het gaat om het hoogwaardig hergebruik en up-cyclen van producten afkomstig van sloop. Het is voor ons geen duurzaamheidshype maar een nieuw economisch model.” Voor New Horizon is het rendement per project verschillend, vertelt Baars. “De ene keer betreft het een kantoorpand dat twee jaar geleden volledig is gerenoveerd. Dat zit vol gloednieuw materiaal dat je direct kunt hergebruiken. De andere keer gaat het om uitgeleefde woningen. Daar win je materiaal van veel mindere kwaliteit.”

Een gedemomteerde kabelgoot kan zo door naar het volgende gebouw.

Opdrachtgevers en leveranciers

Sommige materialen moeten eerst een bewerking ondergaan voordat ze opnieuw bruikbaar zijn. Baars: “Kozijnen moeten vaak  aangepast worden aan het veranderde Bouwbesluit. Maar er is ook een hele reeks producten die je zo kunt hergebruiken. Als je kabelgoten sloopt, heb je oud ijzer; als je ze demonteert, kunnen ze zo door naar een volgend gebouw.” Baars verkoopt zijn producten aan opdrachtgevers én aan leveranciers. Door de ontwikkeling van nieuwe upcyclingprocedé’s wordt het assortiment gaandeweg groter. Zo maakt New Horizon van oude bakstenen nieuwe door glas toe te voegen aan het vergruisde puin. Baars zegt inmiddels op die manier twintig miljoen bakstenen te produceren. Ook is er nu een methode om beton terug te brengen tot de oorspronkelijke bestanddelen grind, zand en cement. “We vergruizen het niet meer, we ontleden het tot de drie elementen waarvan je meteen weer nieuw beton kunt maken.”

Materialenmarktplaats voor gebruikte materialen

Ingenieursbureau Re Use Materials in Heerlen is overtuigd aanhanger van de urban mining-gedachte. Directeur Maarten Stadhouders: “In de bouw wordt maar drie procent van alle materialen hoogwaardig hergebruikt, dus in dezelfde functie zonder kwaliteitsverlies. Dat is heel weinig. Andere bedrijfstakken zijn veel verder. Het is onze missie dat gat te dichten.” Re Use Materials begeleidt circulaire sloopprojecten en verkoopt de ‘gedolven’ materialen door, onder andere via materialenmarktplaats.nl. Bij het project Stadhuistoren in Eindhoven werd 7,5 tot 10 procent van de gedemonteerde producten voor direct hergebruik verkocht, de rest kreeg een andere hoogwaardige toepassing. Stadhouders’ bedrijf ontwikkelt tevens producten die een bijdrage leveren aan circulariteit in vastgoed, zoals een app die de bruikbare materialen in bestaande gebouwen scant en registreert in het aan Blackchain gekoppelde materialen managementsysteem Cirdax.

500 wc-potten

“Het gaat de goede kant op”, constateert Rutger Büch. De gemeentesecretaris van Cirkelstad, platform voor steden die zich sterk maken voor honderd procent hergebruik, ziet overal interessante initiatieven opbloeien. Dat zijn zeker niet alleen kleine projecten. “Het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam gaat 14.000 vierkante meter circulair slopen. Er wordt een digitale opname gemaakt van wat er aan materialen in zit en wat nog bruikbaar is. Ze zijn begonnen met 500 wc-potten voor corporatie Woonstad. Ook in de Bijlmer bajes, verkocht aan ontwikkelaar AM, wordt bekeken wat er, behalve de loopbrug en het ijzerwerk, na de sloop allemaal nog bruikbaar is.” Zulke initiatieven lijken een doorbraak, maar zover wil Büch niet gaan. Op dit moment zal circulair slopen niet gauw in een stroomversnelling raken, vreest hij. “De economie trekt aan, er komen veel bouwopdrachten los. Dan is er weinig ruimte om na te denken over circulariteit.”

Toekomst zonder bouwafval

Wat onverlet laat dat serieuze partijen circulair slopen als volwaardig alternatief beginnen te zien. Dat biedt toch perspectieven op een toekomst zonder bouwafval. “Het idee is alleen nog niet door de markt opgepakt”, zegt Büch. Daarom pleit Cirkelstad ervoor dat de overheid de ontwikkeling bespoedigt door circulaire sloop bij aanbestedingen als voorwaarde te stellen.